Bộ Công Thương nói “không thuộc đối tượng quản lý”, Bộ Y tế cho rằng “việc này liên quan hậu kiểm”, vậy ai chịu trách nhiệm 600 loại sữa giả tràn ngập thị trường?
Bộ Công an vừa triệt phá đường dây sản xuất, tiêu thụ 573 nhãn hiệu sữa bột giả , chủ yếu dành cho người mắc bệnh tiểu đường, trẻ sinh non, phụ nữ mang thai. Các sản phẩm này chỉ đạt dưới 70% chất lượng công bố, nhiều loại hoàn toàn không chứa các thành phần như tổ yến, đông trùng hạ thảo, bột macca như quảng cáo.
Công an đã khởi tố 8 bị can, trong đó hai người cầm đầu là Giám đốc Công ty Hacofood Group và Rance Pharma. Họ thừa nhận không kiểm nghiệm chất lượng, sử dụng nguyên liệu rẻ tiền, công thức chung cho tất cả sản phẩm.
Khi vụ việc được phanh phui, Bộ Công Thương cho biết “không thuộc phạm vi quản lý”, còn Bộ Y tế nói “đã giao về địa phương”. Trong lúc người tiêu dùng lo lắng và hoang mang, câu hỏi đặt ra là: Trách nhiệm cuối cùng thuộc về ai?
Không thuộc hàng hóa Bộ Công Thương quản lý
Ông Trần Hữu Linh, Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) khẳng định, đơn vị không chịu trách nhiệm quản lý các sản phẩm sữa liên quan do Công ty CP Dược quốc tế Rance Pharma và Công ty CP Dược dinh dưỡng Hacofood Group sản xuất.
“Các nhóm sản phẩm sữa bột giả bị phát hiện không thuộc danh mục hàng hóa do bộ quản lý”, ông Linh nói. Bộ Công Thương chỉ có trách nhiệm quản lý các loại sữa chế biến thông thường, không bao gồm sản phẩm bổ sung vi chất, thực phẩm chức năng hay dược phẩm có thành phần dinh dưỡng đặc biệt. Các sản phẩm này hiện nằm trong phạm vi quản lý chuyên ngành của Bộ Y tế.
Ông Linh cho biết thêm, Bộ Công Thương không có thẩm quyền để cấp giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh cho doanh nghiệp. Việc thành lập và đăng ký hoạt động của doanh nghiệp do Sở Kế hoạch và Đầu tư các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương thực hiện theo quy định của Luật Doanh nghiệp.
Về việc các doanh nghiệp nói trên hoạt động trong suốt nhiều năm mà không bị phát hiện, Bộ Công Thương lý giải rằng lực lượng quản lý thị trường vẫn thường xuyên theo dõi, giám sát và phối hợp với các cơ quan liên quan để kiểm tra hàng hóa, bao gồm cả sữa và thực phẩm chức năng.
Tuy nhiên, do không thuộc diện quản lý chuyên ngành, bộ không thực hiện thanh tra định kỳ hay hậu kiểm đối với hoạt động sản xuất, cung ứng của hai doanh nghiệp này.
Theo quy định pháp luật hiện hành, Bộ Công Thương chỉ có thể tiến hành kiểm tra đối với các doanh nghiệp này khi phát hiện dấu hiệu vi phạm trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ được giao.
Bộ Y tế: Ba bộ cùng UBND các cấp đảm trách
Trong khi đó, Bộ Y tế cho rằng việc quản lý an toàn thực phẩm được thực hiện theo Luật An toàn thực phẩm, do ba bộ là Y tế, Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), Công Thương cùng UBND các cấp phối hợp triển khai.
Đại diện Bộ Y tế khẳng định quá trình tiếp nhận và cấp phép bản công bố sản phẩm được thực hiện đúng quy định pháp luật hiện hành. Theo Nghị định 15/2018, doanh nghiệp có trách nhiệm tự công bố sản phẩm và hoàn toàn chịu trách nhiệm về chất lượng cũng như tính pháp lý của hồ sơ.
Có 4 nhóm thực phẩm buộc phải đăng ký bản công bố sản phẩm với cơ quan Nhà nước trước khi lưu thông trên thị trường. Khi công bố, doanh nghiệp phải cam kết chịu trách nhiệm toàn diện về tính pháp lý và chất lượng sản phẩm.
Các quy định hiện hành gắn rõ trách nhiệm của doanh nghiệp trong việc tuân thủ điều kiện an toàn thực phẩm, từ sản xuất đến lưu thông sản phẩm.
Về xác nhận nội dung quảng cáo thực phẩm, theo quy định, UBND cấp tỉnh có trách nhiệm tổ chức tiếp nhận và quản lý hồ sơ, cấp Giấy tiếp nhận bản công bố sản phẩm, Giấy xác nhận nội dung quảng cáo đối với các sản phẩm dinh dưỡng y học, thực phẩm cho chế độ ăn đặc biệt, và sản phẩm dinh dưỡng cho trẻ đến 36 tháng tuổi.
Ngoài ra, Nghị định 15/2018/NĐ-CP cũng quy định rõ trách nhiệm của các bộ ngành, địa phương trong quản lý các nhóm thực phẩm cụ thể; đồng thời làm rõ vai trò thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm.
Với vai trò là cơ quan thường trực Ban Chỉ đạo liên ngành Trung ương về An toàn thực phẩm, hàng năm, Bộ Y tế xây dựng kế hoạch hậu kiểm làm cơ sở để các bộ ngành và địa phương triển khai kiểm tra, giám sát. Đồng thời, Bộ cũng phối hợp liên ngành xử lý các hành vi quảng cáo sai sự thật, lừa dối người tiêu dùng.
Đại diện Cục An toàn thực phẩm thông tin thêm, hiện các đơn vị chuyên môn đang phối hợp với Bộ Công an cung cấp hồ sơ, tài liệu liên quan, đồng thời hỗ trợ điều tra, kiểm định chất lượng sản phẩm để phục vụ công tác xử lý và truy cứu trách nhiệm tổ chức, cá nhân vi phạm theo đúng quy định pháp luật.
Kẽ hở trong ‘hậu kiểm’
Theo tiến sĩ, luật sư Đặng Văn Cường, Trưởng Văn phòng luật sư Chính Pháp, vụ án sản xuất hàng giả thường liên quan đến nhiều cá nhân, tổ chức với vai trò khác nhau. “Cơ quan điều tra sẽ làm rõ từng mắt xích trong chuỗi này để xử lý triệt để” , ông Cường nói.
“Đây là vụ án có tính chất nghiêm trọng, phức tạp, liên quan đến nhiều cá nhân, tổ chức và tác động trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng.”Luật sư Đặng Văn Cường
Với nhóm sản phẩm là thực phẩm, cơ chế quản lý hiện nay chủ yếu theo hướng “tiền kiểm”, nghĩa là doanh nghiệp tự công bố chất lượng sản phẩm và chịu trách nhiệm về thông tin công bố. Cơ quan chức năng chỉ vào cuộc kiểm tra nếu có nghi vấn hoặc phát hiện vi phạm trong quá trình lưu hành sản phẩm.
“Cách quản lý này tuy giúp giảm bớt thủ tục hành chính, khuyến khích sản xuất, lưu thông hàng hóa, nhưng lại tiềm ẩn rủi ro lớn nếu doanh nghiệp không tuân thủ đạo đức kinh doanh” , ông Cường cho hay.
Vụ việc lần này là minh chứng rõ ràng cho những kẽ hở trong cơ chế hậu kiểm.
Cơ quan điều tra sẽ làm rõ xem những cá nhân, tổ chức tham gia quảng cáo có biết sản phẩm là hàng giả hay không. Nếu có, họ có thể bị xử lý hình sự với vai trò đồng phạm. Trường hợp không đủ căn cứ xác định đồng phạm nhưng vi phạm quy định quảng cáo, những cá nhân này cũng có thể bị xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự về hành vi quảng cáo sai sự thật.
Ở khâu bán hàng, nếu người bán biết sản phẩm là hàng giả mà vẫn tiêu thụ, họ sẽ bị xử lý hình sự với mức án cao nhất có thể là tù chung thân. Trường hợp có hành vi gian dối khi bán nhưng chưa đủ yếu tố cấu thành tội danh trên, có thể bị truy cứu trách nhiệm về tội lừa dối khách hàng với khung hình phạt lên đến 5 năm tù.
Cơ quan chức năng không chỉ điều tra xử lý nghiêm các cá nhân vi phạm mà còn sẽ rà soát quy trình kiểm tra, thanh tra trong suốt thời gian doanh nghiệp này hoạt động để xác định trách nhiệm của các cơ quan liên quan.
Theo nguyên tắc, bất kỳ ai tham gia giúp sức, tạo điều kiện cho việc sản xuất, tiêu thụ hàng giả đều có thể bị xem là đồng phạm nếu hành vi đó thỏa mãn dấu hiệu cấu thành tội phạm.
“Đây được xem là một trong những vụ việc điển hình cho thấy khoảng trống trong công tác quản lý, giám sát chất lượng hàng hóa trên thị trường hiện nay” , ông Cường nói.
Phải chấm dứt ‘1 mâm cơm 5 người quản lý’
Tại hội nghị Đoàn Chủ tịch lần thứ 3 khóa X ngày 17/4, do Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam tổ chức, nhắc tới nội dung vệ sinh an toàn thực phẩm, nhất là với 600 loại sữa giả vừa qua … nguyên Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Doan kiến nghị cần làm rõ đơn vị quản lý để bảo vệ sức khỏe cho Nhân dân.
Bà đồng thời đề nghị làm rõ trách nhiệm thuộc về ai, không thể để hiện tượng “1 mâm cơm 5 người quản lý”.
“Sản phẩm sữa giờ ai chịu trách nhiệm khi Bộ Công Thương trả lời không thuộc đối tượng quản lý, vậy ai quản lý 600 loại sữa này. Ai quản lý thực phẩm thức ăn đường phố khi có 5.000-10.000 đồng/que thịt bán ở cổng trường cho các cháu học sinh, thịt bẩn hay thịt sạch, ai quản lý? Đây là vấn đề nổi lên hiện nay cần phải làm rõ ra “, bà Nguyễn Thị Doan nói.
GS.TS Trần Ngọc Đường, Chủ nhiệm Hội đồng tư vấn về Dân chủ và Pháp luật (Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam) kiến nghị cần mạnh mẽ lên án, tìm giải pháp quyết liệt, có hiệu quả để giải quyết “nạn” liên quan vụ gần 600 loại sữa giả.
Ông Trần Ngọc Đường dẫn lại việc hai doanh nghiệp Rance Pharma và Hacofood Group “lừa dân” trong 4 năm sản xuất, tiêu thụ 573 nhãn hiệu sữa bột giả các loại dành cho người bị tiểu đường, suy thận, trẻ sinh non, phụ nữ mang thai, doanh thu gần 500 tỷ đồng.
“Họ dùng quảng cáo nêu thành phần chiết xuất từ tổ yến, đông trùng hạ thảo, bột mắc ca, bột óc chó…, nhưng thực tế sản phẩm hoàn toàn không có những chất này. Tiếp tay lại là những nhân vật có tiếng trong showbiz, quảng cáo rất rầm rộ, “lừa dân” đến 4 năm liền. Do đó, phải lên án, phải chấm dứt vấn đề này, đề nghị các cơ quan chức năng phải phát hiện sớm và xử lý “, GS.TS Trần Ngọc Đường nói.